Minister van Justitie worden betekent andere ministers opvolgen, hun projecten erven maar ook hun mislukkingen. Daarom wil minister Van Quickenborne de verloren tijd inhalen "om de computerwerkplekken van magistraten en justitieel personeel te verbeteren". Sinds twintig jaar lijken de omstandigheden waarin justitiële actoren werken inderdaad steeds indringender, onrechtvaardiger, zorgwekkender en gevaarlijker voor onze rechtsstaat.
Arme Justitie !
Ten eerste, indigent wat de werkplekken betreft als sommige klerken zelf geen laptop hebben. Dit is een probleem in deze lockdown periode maar, meer in het algemeen, voor de organisatie van een flexibele (tele)werk.
Ten tweede is het oneerlijk wat de toegang tot de jurisprudentie betreft. Deze laatste wordt weliswaar geproduceerd binnen de hoven en rechtbanken, maar blijft in feite gereguleerd door een marktsysteem tegen een onbetaalbaar hoge prijs.
Ten slotte zijn de beschikbare budgetten en de budgetten die de afgelopen 20 jaar zijn besteed aan een poging om de digitale infrastructuur van justitie te moderniseren verontrustend. Eigenlijk, sinds het start van het Phoenix-project in 2001, heeft de opeenvolging van desillusies de interesse van de justitiële actoren voor informatica nog verminderd. Toch is er een MaCH-systeem, dat is ontworpen om gegevens te centraliseren en de uitwisseling ervan tussen de klerken en de parketten te vergemakkelijken. Jammergenoeg is dit systeem, dat gedeeltelijk in dienst is sinds 2007, gebaseerd op technologie uit de vorige eeuw. Erger, plaatst het de justitie in een lock-in situatie ten opzichte van particuliere leveranciers. Het gaat hier over de Franse consortium AX'OP, dat bestaat uit de bedrijven Axi en Open, zoals blijkt uit een recent verslag van de Hoge Raad voor Justitie. AX'OP zou vandaag de enige toegangsdeur kunnen worden tot de door de wet beloofde databank van vonnissen en arresten. Dit bevestigd de overgang van een nationale soevereiniteitsprincipe naar een strategie van Europese autonomie, gedeeltelijk geprivatiseerd. Deze autonomie stelt vragen wat de gegevensbescherming betreft en kost de belastingbetaler veel geld.
Gelukkig is het budget niet het enige beschikbare actiemiddel! Er zijn twee nuchtere en krachtige hefbomen voor verandering.
Eerste hefboom: luisteren naar justitiële werkers
Luisteren naar de betrokken actoren is een kenmerk van een bescheiden en moderne staat. Bovenal is het de enige manier om de werkcontext van de gerechtelijke actoren te begrijpen. Deze contexten verschillen naar gelang van de functie (griffier, rechter, aanklager, enz.) en het rechtsgebied (vrederechter, politierechtbank, arbeidshof, enz.). Maar alle actoren delen de nood om een geïntegreerd informatica dat is gebaseerd op krachtige systemen. Magistraten hebben echter zeer zelden toegang tot een gecentraliseerde, volledige en toegankelijke gegevensbank; instrumenten om beslissingen anoniem te maken; computervaardigheden, enz.
Wij wensen dat de minister erin slaagt om deze actoren in staat te stellen de problemen die zij ondervinden te melden. Dat er naar hen wordt geluisterd en dat zij in staat worden gesteld bij te dragen tot de oplossing ervan. We wensen dat de minister kan helpen in de ontwikkling van digitale diensten die beantwoorden aan concrete behoeften op basis van publieke of, op zijn minst, onafhankelijke digitale vaardigheden, expertise en initiatieven. Particuliere ondernemingen worden te vaak uitsluitend hun economisch belang nastreven. We hopen ook dat de minister een geleidelijke digitale transformatie van justitie op gang kan zetten door de huidige manier van werken te herdenken dat rekening houdt met de aanwerving, opleiding, organisatie, innovatie en steun voor verandering.
Tweede hefboom: gemeenschappen en open source-oplossingen
Een tweede hefboom voor verandering is het web. Daar besteden gemeenschappen van deskundige amateurs tijd aan het ontwerpen van pragmatische oplossingen. Gedreven door hun passie voor technologie en hun bezorgdheid werken ze voor het algemeen welzijn. Rechtvaardigheid wordt, net als wetenschap en gezondheid, vaak gezien als handelswaar waarvan de toegang ongelijkheden en uitsluitingen teweegbrengt. Maar de laatste twee decennia heeft de "sharing" revolutie deze data's gezien als hulpbronnen die door iedereen kunnen worden gebruikt en die collectief moeten worden onderhouden. Zoals blijkt uit een aantal maatschappelijke initiatieven, verruimt het verband tussen de praktijk en de op Internet toegankelijke kennis onze mogelijkheden tot actie, innovatie en aanpassing. Dit is ook wat het OpenJustice.be-initiatief aantoont.
In enkele maanden tijd zijn een veertigtal vrijwilligers bijeengekomen. Zij hebben hun kennis van deskundigen en leken gedeeld, hebben zij "free and open source"-oplossingen ontworpen en ontwikkeld die anonieme, identificeerbare en vrij toegankelijke online publicatie en raadpleging van rechterlijke beslissingen mogelijk maken.
Transparantie is de fundamentele democratische uitdaging van digitale justitie. Zoals OpenJustice.be aantoont, vraagt een antwoord daarop geen groot budget, noch een ingrijpende hervorming van de wetgeving, noch dure technologie. Gewoon is een beetje steun van de minister en de gerechtelijke actoren nuttig. Aan de hand van de resultaten kunnen dan de wetgevende, technologische en organisatorische parameters worden aangepast met positieve impact op de instellingen die daar noden voor hebben.
Deze twee hefbomen zijn bescheiden en worden vaak onderschat. Toch samengesteld uit heterogene middelen en kennis, maken zij het mogelijk "de wereld te veranderen". Dat is de definitie zelf van een hefboom die effecten kan brengen die niet zomaar verschijnen. Dit herinnert dat de maatschappij niet alleen per decreet of met de begroting kan worden veranderd.
